Zamanımızda, dünyanın büyük bir bölümünün ve bizim de kullandığımız
rakam şekilleri, diğer ülkelerde 'Arap rakamları' diye bilinir. Aslında
bu nitelendirme yanlıştır. Bu rakamların kökeni yani ilk ortaya çıktığı
yer Hindistan'dır ve buradan önce Arabistan'a, daha sonra İslami kültür
yayılımı ile birlikte Avrupa'ya geçmiştir.
Avrupa'da Romen rakamlarından günümüz rakamlarına geçiş Ortaçağda
olmuştur. O yıllarda Avrupa'da hesap işleriyle uğraşanlar Romen
rakamlarını hemen terk etmediler. Daha ziyade toplama ve çıkarına işi
yapan tüccarlara Romen rakamları daha pratik geliyordu. Örneğin 68'den
16'yı çıkarmak için 68 yani 'LXVIII' rakamından 16'yı ifade eden 'XVI'
rakamlarını şilince geriye 'LII' yani 52 kalıyordu.
Diğer bir örnek olarak 77 (LXXVII) sayısından 15'i (XV) çıkartalım.
Yapılacak iş 77'nin içinden X ve V rakamlarını silmektir. Sonuç 'LXII
yani 62'dir.
Bu arada Romen rakamları nelerdir bir görelim: I(1), II(2), III(3),
IV(4), V(5), VI(6), VII(7), VIII(8), IX(9), X(10), XX(20), XXX(30),
XL(4Ü), L(50), LX(60), LXX(70), LXXX(80), C(100), D(500), M(1000)
Romen rakamları her bir sayının karşılığı olan harfler, büyükten küçüğe
doğru ve soldan sağa yazılıp bunların hepsi toplanarak bulunur. MDCLXVI
sayısı neymiş bulalım:
(M=l .000)+(D=500)+(C= 100)+(L=50)+(X= 10)+( V=5 )+(I= l) = 1966
Ancak günümüzde sistem tam böyle çalışmıyor, büyük rakamdan önce gelen
daha küçük rakam büyükten çıkartılıyor. Örneğin 1X=(10-1)=9, bu şekilde
1999 sayısı olan MCMXCIX önce M+CM+XC+IX şeklinde yazılıp sonuç
(1.000+900+90+9)= 1999 olarak bulunuyor.
Bir başka uygulama da aynı harfi üç kereden fazla tekrar etmemek
şeklinde. IIII yerine IV, XXXX yerine XL kullanılıyor. Ancak Romen
rakamlarında M'den büyük harf olmadığından l000'den sonra örneğin 4 000
MMMM şeklinde yazılabiliyor. Daha büyük sayılarda ise sayının kaç kere
10'un katı olduğunu ifade etmek için parantez işaretleri kullanılıyor.
Romen rakamlarında sayıdan önce 'bir' gelmesi sadece dört (IV) ve
dokuzda (IX) vardır. Romen rakamlarında sıfır yoktur. Rakam
gösterildiği işaret kadardır yani 'X' nerede olursa olsun '10' dur.
Halbuki günümüz rakamlarında 'l' tek başına iken ' l'dir ama sağdan
ikinci haneye geçince '10' değerini, üçüncüye geçince '100' değerini
alır.
Tüm bu nedenlerle günümüzün karmaşık işlemlerinde Romen rakamlarının
kullanılmaları mümkün değildir. Sıfır sayısının katılmasıyla hiç
rekabet güçleri kalmamıştır. Duvar saatlerinde dekoratif amaçlı
kullanılmaları yanında pratik bir kullanım yerleri yoktur.
Günümüzde milyon, milyar derken trilyonları hatta katrilyonları ifade
eder hale geldik. İleriki yıllara hazırlık amacıyla milyondan
başlayarak sonra gelen sayılara bir bakalım. Sayı isminin yanında
parantez içindeki rakamlar o sayıda kaç tane sıfır olduğunu gösterir:
Milyon(6), milyar(9), trilyon(12), katrilyon(15), kuintrilyon(18),
sekstrilyon(21), septrilyon(24), oktrilyon(27), nanilyon(30),
desilyon(33), andesilyon(36), dudesilyon(39), tredesilyon(42),
kattırdesilyon(45), kuindesilyon(48), seksdesilyon(51),
septendesilyon(54), oktadesilyon(57), novemdesilyon(60),
vijintilyon(63).