Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı
Cumhuriyetin İlanı, milletin yönetilme şeklinin belirlenmiş olduğu,
Atatürk'ün siyasi devrimlerinden bir tanesidir. Türkiye Büyük Millet
Meclisi'nde (TBMM) 25 Ekim 1923'te ortaya çıkan kabine bunalımı
sonucunda, bu yönetim şeklinin kusurları daha net ortaya çıkmış ve 29
Ekim'de Anayasanın ilgili maddeleri değiştirilerek, ülkenin yönetim
şekli cumhuriyet olarak belirlenmiştir.
Sebepleri
23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışı ile milli egemenliğe dayalı yeni
bir devlet kurulmuştu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam ederken, milli
birlik ve beraberliğin bozulmaması için rejimin adı konulmamıştı.
Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Antlaşması'nın ardından TBMM'de
en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği sorunuydu.
Hükümetinin dayandığı prensipler demokratikti ama bir taraftan da adı
"Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" idi. Kendisi bir hükümet olan
TBMM'nin ayrı bir hükümeti ve bu hükümeti yönetecek bir başbakanının
bulunmaması, meclis içinden bakanların seçiminde adayların gerekli oyu
sağlamakta güçlük çekmeleri, sürekli sorunlara yol açmaktaydı. Bu şekil
demokrasi idarelerinden hiç birine benzemiyordu.
Bazı yabancı ülkeler, Lozan Antlaşmasını imzalamak ve onaylamak
için yeni devlet rejiminin daha açık bir şekilde belirlenmesini
istiyorlardı. Devlet Başkanlığı görevini, o güne kadar, TBMM başkanı
olan Mustafa Kemal Paşa yürütmüştü. Yeni devletin şeklinin belirlenip
başkanının da seçilmesi gerekiyordu.
Tarihçesi
Mustafa Kemal Paşa tavsiyesi ile 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar)
Bey başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Partisi
grubunun yeni hükümet listesi üstünde anlaşmaya varamaması üzerine,
Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun
gerçek çözümüyle ilgili düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece,
devletin niteliğinin cumhuriyet olduğunu saptayan bir yasa tasarısı
hazırladı.
29 Ekim 1923 günü, Halk Partisi Meclis Grubu bakanlar kurulu
listesi üzerinde anlaşamayınca, bazı milletvekilleri Mustafa Kemal
Paşa'dan fikir sorulmasına karar verdiler. Mustafa Kemal Paşa, Gruptan
bir saat mühlet istedi. Bu müddet zarfında birçok milletvekilini
odasına çağırarak gece hazırladıkları kanun tasarısı hakkındaki
düşüncelerini öğrendi. Sonra grup toplantısında söz alarak Anayasanın
bazı maddelerinin değiştirilmesi gereğini açıkladı ve okumak üzere
tasarıyı katiplerden birine verdi. Tasarıda: "Hakimiyet kayıtsız ve
şartsız milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil
idare etmesi esasına dayanır. Türkiye Devletinin hükümet şekli
Cumhuriyettir" gibi esaslar vardı. Uzun görüşmelerden sonra
Cumhuriyetin ilanı parti grubunda kabul edildi. Sonra derhal Büyük
Millet Meclisi toplandı. Evvela Anayasa Komisyonunun tutanağı okundu.
Milletvekillerinden Yunus Nadi, Vasıf Çınar, Eyüp Sabri, Rasih Hoca
kürsüye çıkarak cumhuriyetten yana ateşli nutuklar söylediler. Şair
Mehmet Emin (Yurdakul) heyecanlı bir konuşmadan sonra bütün
milletvekillerini "Yaşasın Cumhuriyet" diye bağırmağa davet etti. Bütün
milletvekilleri ayağa kalkarak üç defa "Yaşasın Cumhuriyet!" diye
bağırdılar. 29/30 Ekim 1923 Pazartesi saat 20.30'da kanun kabul edildi.
Artık Türk Devletinin adı konmuştu: Türkiye Cumhuriyeti.
Aynı toplantıda Büyük Millet Meclisi oy birliği ile
Cumhurbaşkanlığına Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı
seçti. Türkiye'nin ilk Cumhurbaşkanı vakur ve sevinçli bir yüz ile
kürsüye çıktığı zaman büyük bir alkış kopmuş, bu sürekli alkışlar
arasında konuşan Mustafa Kemal Paşa, "Türkiye Cumhuriyeti mesut,
muvaffak ve muzaffer olacaktır" cümlesiyle konuşmasına son vermiştir.
Sonuçları
Cumhuriyetin ilanı, Türk kurtuluş mücadelesinin askeri ve siyasi alanda zafere ulaşmasının bir sonucudur.
Osmanlı Monarşik yönetiminin Milli Mücadeleye karşı takındığı
olumsuz tavır, batıdaki siyasi gelişmelere paralel olarak çizilmiştir.
Fakat bu gelişmelerin sonucunda beklenilenin aksine bir Türk devleti
yok olmamış yerine çağdaş bir devlet biçimiyle Türkiye Cumhuriyeti
kurulmuştur.
Mustafa Kemal Atatürk'ün ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmesiyle,
saltanatın kaldırılmasından sonra ortaya çıkan devlet başkanlığı sorunu
da çözümlenmiştir. Cumhuriyetin ilanı, Türk Ulusu'nun çağdaş uygarlık
seviyesine çıkaran inkılaplar için elverişli bir ortam hazırlamıştır.
Devletin yönetim şekli belirlenmiştir.
Mecliste hükümeti sistemi'nden kabine sistemi'ne geçilmiştir. Böylece Hükümet bunalımı sorunu çözümlenmiştir.
Cumhuriyetin İlanı, milletin yönetilme şeklinin belirlenmiş olduğu,
Atatürk'ün siyasi devrimlerinden bir tanesidir. Türkiye Büyük Millet
Meclisi'nde (TBMM) 25 Ekim 1923'te ortaya çıkan kabine bunalımı
sonucunda, bu yönetim şeklinin kusurları daha net ortaya çıkmış ve 29
Ekim'de Anayasanın ilgili maddeleri değiştirilerek, ülkenin yönetim
şekli cumhuriyet olarak belirlenmiştir.
Sebepleri
23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışı ile milli egemenliğe dayalı yeni
bir devlet kurulmuştu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam ederken, milli
birlik ve beraberliğin bozulmaması için rejimin adı konulmamıştı.
Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Antlaşması'nın ardından TBMM'de
en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği sorunuydu.
Hükümetinin dayandığı prensipler demokratikti ama bir taraftan da adı
"Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" idi. Kendisi bir hükümet olan
TBMM'nin ayrı bir hükümeti ve bu hükümeti yönetecek bir başbakanının
bulunmaması, meclis içinden bakanların seçiminde adayların gerekli oyu
sağlamakta güçlük çekmeleri, sürekli sorunlara yol açmaktaydı. Bu şekil
demokrasi idarelerinden hiç birine benzemiyordu.
Bazı yabancı ülkeler, Lozan Antlaşmasını imzalamak ve onaylamak
için yeni devlet rejiminin daha açık bir şekilde belirlenmesini
istiyorlardı. Devlet Başkanlığı görevini, o güne kadar, TBMM başkanı
olan Mustafa Kemal Paşa yürütmüştü. Yeni devletin şeklinin belirlenip
başkanının da seçilmesi gerekiyordu.
Tarihçesi
Mustafa Kemal Paşa tavsiyesi ile 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar)
Bey başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Partisi
grubunun yeni hükümet listesi üstünde anlaşmaya varamaması üzerine,
Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun
gerçek çözümüyle ilgili düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece,
devletin niteliğinin cumhuriyet olduğunu saptayan bir yasa tasarısı
hazırladı.
29 Ekim 1923 günü, Halk Partisi Meclis Grubu bakanlar kurulu
listesi üzerinde anlaşamayınca, bazı milletvekilleri Mustafa Kemal
Paşa'dan fikir sorulmasına karar verdiler. Mustafa Kemal Paşa, Gruptan
bir saat mühlet istedi. Bu müddet zarfında birçok milletvekilini
odasına çağırarak gece hazırladıkları kanun tasarısı hakkındaki
düşüncelerini öğrendi. Sonra grup toplantısında söz alarak Anayasanın
bazı maddelerinin değiştirilmesi gereğini açıkladı ve okumak üzere
tasarıyı katiplerden birine verdi. Tasarıda: "Hakimiyet kayıtsız ve
şartsız milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil
idare etmesi esasına dayanır. Türkiye Devletinin hükümet şekli
Cumhuriyettir" gibi esaslar vardı. Uzun görüşmelerden sonra
Cumhuriyetin ilanı parti grubunda kabul edildi. Sonra derhal Büyük
Millet Meclisi toplandı. Evvela Anayasa Komisyonunun tutanağı okundu.
Milletvekillerinden Yunus Nadi, Vasıf Çınar, Eyüp Sabri, Rasih Hoca
kürsüye çıkarak cumhuriyetten yana ateşli nutuklar söylediler. Şair
Mehmet Emin (Yurdakul) heyecanlı bir konuşmadan sonra bütün
milletvekillerini "Yaşasın Cumhuriyet" diye bağırmağa davet etti. Bütün
milletvekilleri ayağa kalkarak üç defa "Yaşasın Cumhuriyet!" diye
bağırdılar. 29/30 Ekim 1923 Pazartesi saat 20.30'da kanun kabul edildi.
Artık Türk Devletinin adı konmuştu: Türkiye Cumhuriyeti.
Aynı toplantıda Büyük Millet Meclisi oy birliği ile
Cumhurbaşkanlığına Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı
seçti. Türkiye'nin ilk Cumhurbaşkanı vakur ve sevinçli bir yüz ile
kürsüye çıktığı zaman büyük bir alkış kopmuş, bu sürekli alkışlar
arasında konuşan Mustafa Kemal Paşa, "Türkiye Cumhuriyeti mesut,
muvaffak ve muzaffer olacaktır" cümlesiyle konuşmasına son vermiştir.
Sonuçları
Cumhuriyetin ilanı, Türk kurtuluş mücadelesinin askeri ve siyasi alanda zafere ulaşmasının bir sonucudur.
Osmanlı Monarşik yönetiminin Milli Mücadeleye karşı takındığı
olumsuz tavır, batıdaki siyasi gelişmelere paralel olarak çizilmiştir.
Fakat bu gelişmelerin sonucunda beklenilenin aksine bir Türk devleti
yok olmamış yerine çağdaş bir devlet biçimiyle Türkiye Cumhuriyeti
kurulmuştur.
Mustafa Kemal Atatürk'ün ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmesiyle,
saltanatın kaldırılmasından sonra ortaya çıkan devlet başkanlığı sorunu
da çözümlenmiştir. Cumhuriyetin ilanı, Türk Ulusu'nun çağdaş uygarlık
seviyesine çıkaran inkılaplar için elverişli bir ortam hazırlamıştır.
Devletin yönetim şekli belirlenmiştir.
Mecliste hükümeti sistemi'nden kabine sistemi'ne geçilmiştir. Böylece Hükümet bunalımı sorunu çözümlenmiştir.